Noardeast-Fryslân

De voor- en nadelen van gemeentelijke herindeling

De vorige keer heeft de SP haar mening over gemeentelijke herindeling gegeven: nee, tenzij de noodzaak duidelijk blijkt. Hieronder een rijtje met vaak genoemde voor- en nadelen, met kanttekeningen.

Voordelen
Een grotere gemeente kan beter personeel aantrekken. Omdat de rijksoverheid bezuinigt door taken naar gemeenten te schuiven is er meer en goed gekwalificeerd personeel nodig. Maar dat wil niet zeggen dat herindeling daarvoor de oplossing is. Samenwerking is vaak ook een goede en minder drastische oplossing.
Een grotere gemeente heeft meer bestuurskracht. Er zijn steeds minder mensen te vinden die zich als vrijwilliger willen inzetten. Dat geldt ook voor politieke partijen. Minder actieve leden van politieke partijen betekent ook minder keuze in raadsleden en wethouders. Maar krijg je in een grotere gemeente meer kwaliteit van raadsleden en wethouders?
Als optimale grootte voor gemeenten worden de laatste tijd 40.000 tot 60.000 inwoners genoemd. Waarop dat cijfer gebaseerd is, komt niet duidelijk naar voren. Kwaliteit van de gemeente heeft geen relatie met grootte. Ook is grootte geen garantie voor een effectief of efficiënt bestuur. Op de lijst van best presterende gemeenten staan kleinere gemeenten als Littenseradiel (de veiligste gemeente), Dantumadeel (meest innovatief) en Gaasterlân-Sleat (de goedkoopste in bouwleges).
Een grotere gemeente zou kostenbesparend werken. Ook dat is niet noodzakelijk het geval. Ervaring leert dat gefuseerde gemeenten duurder voor de burger zijn geworden. Ook blijkt dat er niet minder ambtenaren nodig zijn of dat er bespaard wordt op gebouwen. Deskundigen zijn het erover eens dat herindeling niet kostenbesparend werkt.
Een grotere gemeente zou meer slagvaardig zijn. Ook dat is niet altijd waar. Besluitvaardigheid ligt meer aan de manier van organiseren dan aan de grootte van de organisatie. Vaak is het tegendeel waar. Als de verantwoordelijkheden niet goed geregeld zijn, dan ligt “de paarse krokodil” op de loer.
Gemeenten moeten groter worden vanwege de schaalvergroting in de hele maatschappij. Op zich klopt het dat door de marktwerking vele bedrijven en organisaties gaan fuseren, denk maar aan de energiebedrijven en de wooncorporaties. De gemeente zou een betere partner zijn als zij op hetzelfde niveau opereert. Dat klopt natuurlijk niet. Dan zouden kleine organisaties geen recht van bestaan hebben. Innovaties komen juist van kleine bedrijven. De schaal van een organisatie zou moeten afhangen van de inhoud van het werk en niet van andere bedrijven.

Nadelen

Schaalvergroting bemoeilijkt de aansturing en controle en leidt tot meer bureaucratie. Grote organisaties moeten inderdaad oppassen voor bureaucratie, maar zoals bij de voordelen al vermeld ligt dit aan de manier van organiseren.
De identiteit gaat verloren. Ook dat hoeft niet persé. De meeste inwoners identificeren zich met de woonplaats, met de provincie en dan pas met de gemeente. Wel blijkt dat bij sommige gefuseerde gemeenten in Limburg en Drenthe, vooral als een kleine gemeente bij een grote wordt getrokken, de betrokkenheid verloren gaat.
Het bestuur komt op meer afstand. Dat zal letterlijk voor de meeste inwoners wel opgaan, maar in figuurlijke zin hoeft dat niet. In Drenthe zijn meerdere oplossingen voor dit probleem bedacht. Er zijn lokale loketten; er is contact via de computer in het dorpshuis; er zijn vele dorpsbezoeken enz. In sommige gemeenten is de afstand wel zeer groot geworden; daar is het opkomstpercentage bij de gemeentelijke verkiezingen net zo laag is als bij de Europese verkiezingen.
Herindeling kost tijd en geld en er zullen aanpassingsproblemen zijn. Dat is een feit!

Conclusie: vaak worden alleen de voordelen van gemeentelijke herindeling genoemd. De nadelen worden onderschat. Gemeentelijke herindeling leidt niet altijd tot een groter bestuurlijk vermogen. De ambtelijke organisatie wordt wel minder kwetsbaar en er is ruimte voor meer specialisme, maar de effectiviteit neemt meestal niet toe en de afstand tot de burger wordt niet verkleind. Kleine gemeenten kunnen allerlei vormen van samenwerking aangaan. Mocht herindeling toch noodzakelijk worden gevonden dan dient dit van onderop te gebeuren, op basis van een gedegen inhoudelijke analyse van de problemen. Gezien de kosten en de tijd die een herindelingsproces vraagt is het te overwegen om dan niet te klein te denken. Zodat je over 10 jaar niet weer hoeft.

Namens de SP Noordoost Fryslân, Marianne Rigter